Perakende ticaret sektörü, hem GSYH’a hem de istihdama olan katkısıyla hizmet sektörünün en önemli alt sektörlerinden birini oluşturmaktadır. 2016 yılının ilk çeyreği itibariyle, toptan ve perakende ticaret sektörünün GSYH içindeki payı yüzde 13,1’dir. GSYH’daki büyümeye paralel olarak kişi başı kullanılabilir gelirin artması, kredi kartı kullanımının yaygınlaşması ve internet üzerinden satışların yaygınlık kazanmasıyla birlikte, perakende ticaret sektörü de gelişim göstermiştir.

Perakende ticaret sektörü piyasaya duyulan güvenden ve tüketici taleplerindeki değişimden doğrudan ve en hızlı şekilde etkilenen sektörlerden biridir. Talepte herhangi bir daralma mı yoksa genişleme mi yaşanmakta olduğunu anlayabilmek için bakılacak önemli göstergelerden birisi perakende ticaret sektörünün satış hacim ve ciro endeksleridir.

TÜİK tarafından her ayın 8’inde, iki önceki ayın perakende ticaret sektörüne yönelik satış hacmi ve ciro endeksleri yayımlanmaktadır. Cironun cari fiyatlarla değeri üzerinden oluşturulan endeksler ciro endeksi olarak adlandırılmakta, cari fiyatların TÜFE ile 2010 yılına ait sabit fiyata dönüştürülmesiyle elde edilen endeksler ise satış hacim endeksi olarak ifade edilmektedir. Aylık değişimleri görebilmek için mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış endekse, yıllık değişimi görebilmek için ise sadece takvim etkilerinden arındırılmış endekse bakılması gerekir. Aylar ve yıllar itibariyle genel bir değerlendirme yapmak için ise mevsim veya takvim etkisinden arındırılmamış ham endeksten yararlanılabilir. Haziran ayının 8’inde Nisan ayının verileri açıklanmıştır. Bu verilerden yola çıkarak sektördeki değişimi özetlemeye çalışalım.

Takvim etkilerinden arındırılmış perakende satış hacim endeksinin yıllık ortalama değeri 2013 yılında 119,4, 2014 yılında 124 ve 2015 yılında 128,5 olmuştur. 2013 yılında ortalama yüzde 4,1 oranında büyüyen endeks, 2014 yılında yüzde 3,8 ve 2015 yılında yüzde 3,6 oranında artmıştır. Buna göre, perakende satış hacim endeksinin büyüme hızının son üç yılda yavaşlama trendine girdiği görülmektedir. GSYH’nın alt sektörlerinden biri olan toptan ve perakende ticaret sektörünün sabit fiyatlarla büyüme hızı sırasıyla, 2013 yılında yüzde 5,1, 2014’te yüzde 1,9 ve 2015 yılında yüzde 2,1’dir. GSYH büyüme hızları ise 2013 yılında yüzde 4,2, 2014’te yüzde 3 ve 2015’te yüzde 4’tür. Görüleceği üzere, toptan ve perakende ticaret sektörü son iki yılda GSYH büyüme hızının altında yer alan oranlarda büyümüştür. Bu durum, perakende ticaret sektörünün büyümesindeki yavaşlamayı teyit eder niteliktedir.

TÜİK tarafından çeyrek dönemler (üç ay) itibariyle, ticaret ve hizmet sektörüne yönelik ciro, istihdam, çalışılan saat ve brüt ücret-maaş endeksleri yayımlanmaktadır. Bu verilere bakıldığında, toptan ve perakende ticaret sektörünün istihdam ve çalışılan saat endekslerinin düşüş eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu tespit de perakende ticaret sektöründeki daralmaya işaret etmektedir.

Perakende satışlar, “gıda, içecek ve tütün”, “gıda dışı” ve “otomotiv yakıtı” olmak üzere üç alt sektöre ayrılmıştır. Perakende sektöründeki performans kaybı, bu alt sektörler içerisinde, gıda dışı sektörlerden kaynaklanmaktadır. Nitekim, gıda sektörü endeksi ortalama yıllık yüzde 5 oranında artarken, otomotiv yakıtının satış hacmi yıllar itibariyle ivme kazanmış ve 2015’te yüzde 11,6 oranında artış göstermiştir.  Ancak, gıda dışı sektörün endeksinin yıllık ortalama artış oranı 2013 yılında yüzde 6,9 iken, 2014 yılında yüzde 3,4 olmuş ve 2015 yılında yüzde -1,1 oranında düşüş olmuştur. Gıda dışı sektörler içerisinde; bilişim ve elektronik malzemeleri, iletişim aygıtları, elektrikli ev aletleri, hırdavat, boya ve cam, mobilya,  tekstil, giyim ve ayakkabı, eczacılık ve kozmetik ürünleri v.b. ile internet veya posta yoluyla yapılan satışlar yer almaktadır. 2013-2015 yılları içerisinde, gıda dışı sektör grupları içerisinde internet ve posta üzerinden satışlar dışında kalan grupların tamamında düşüş yaşanmıştır.

Bunun yanı sıra, gıda dışı alt sektörü içerisinde yer alan posta yoluyla veya internet üzerinden yapılan satışların hacim endeksi yıllar itibariyle sürekli gelişim göstermiş ve endeksin ortalama değeri 2013 yılında 176, 2014’te 189,7 ve 2015 yılında 211,6 olmuştur. Yani, yukarıda da belirtildiği üzere 2013-2015 döneminde artış gösteren alt sektörlerden biri internet ve posta yoluyla satışlar olmuştur. İnternet üzerinden satışlarda büyük ölçüde banka kartı kullanılmaktadır. Bankalararası Kart Merkezinin internet üzerinden yapılan kartlı ödeme işlemlerine bakıldığında, 2013 yılında 34,6 milyar TL ve 2014 yılında 41,9 milyar TL olan toplam ödeme miktarı, 2015 yılında yıllık yüzde 32 artışla 55,4 milyar TL olmuştur. Dolayısıyla, bu veri de internet üzerinden satış pazarının hızla geliştiğini doğrular niteliktedir.

Perakende ticaret sektörünün ciro endeksinde ise önemli bir düşüş görünmüyor. Ciro endeksi 2013 yılında yıllık ortalama yüzde 9,7, 2014 yılında yüzde 10,5 ve 2015’te yüzde 6,8 oranında artmış.  2016 yılının ilk dört ayında da geçen yılın aynı dönemine göre ortalama yüzde 10 civarında bir artış yaşanmaktadır.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME:

1- Son yıllarda özellikle gıda ve otomotiv yakıtı dışında kalan perakende ticaret sektörlerinin satış hacimlerinde düşüş yaşandığı görülmektedir. Perakende ticaretin alt sektörleri içerisinde, piyasadaki güven ve istikrardan en çok etkilenen ve talep daralması yaşayan alt sektörlerin gıda ve otomotiv yakıtı dışındaki sektörler olduğu anlaşılmaktadır. Küresel ölçekte yaşanan ekonomik sorunların Ülkemize yansımaları, dolar kurundaki artışın getirdiği fiyat artışları ile Ülkemizin içinde bulunduğu iç ve dış sorunların, özellikle talep esnekliği nispeten yüksek olan özel tüketim mallarının talebinde daralmaya yol açtığı söylenebilir.

2- Ciro endeksinde ise yıllar itibariyle artışlar devam etmektedir. Ciro endeksi cari fiyatlarla satışlardan elde edildiği için, malların fiyatlarındaki artışı da içerdiğinden, enflasyondaki artışla birlikte ciro endeksinin de artması doğaldır.

3- Bilişim teknolojilerin gelişmesine paralel olarak, akıllı telefonlar sayesinde neredeyse herkesin hızlı internet bağlantısına kavuşmasıyla birlikte, internet ortamı alıcıların ve satıcıların hazır bulunduğu dev bir markete dönüşmüştür. İnternet ortamı, özellikle ürün çeşitliliğine ve uygun fiyata erişim açısından alıcılara büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Bu sebeplerden, gıda ve otomotiv yakıtı dışındaki perakende malların satışında, sektörün geleneksel satıştan internet üzerinden satışa doğru hızlı bir evrim geçirmekte olduğu görülmektedir. Yerel firmaların uzun dönemde ayakta kalabilmeleri için, yaşanan değişimin farkına vararak bir an önce internet ortamında yerlerini almaları kaçınılmaz olacaktır. 

KAYNAK:

TÜİK, Perakende satış Hacim Endeksi, Nisan 2016. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21772

TÜİK, İktisadi Faaliyet Kollarına göre sabit fiyatlarla GSYH (1998 sabit fiyatlarıyla). http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1105  

TÜİK, Ticaret ve Hizmet Endeksleri, I. Çeyrek: Ocak - Mart, 2016.

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21764

Perakende Sektörünün Yükselişi Devam Ediyor, İZTO, 2014 AR-GE Bülteni, sayfa: 20-24. http://www.izto.org.tr/portals/0/argebulten/perakendesekt%C3%96r%C3%9C_g%C3%96zdesev%C4%B0lm%C4%B0%C5%9E.pdf

Bankalararası Kart Merkezi (BKM), İnternetten Yapılan Kartlı Ödeme İşlemleri. http://bkm.com.tr/internetten-yapilan-kartli-odeme-islemleri

Özer Coşğun

TÜİK Van Bölge Müdürü

Not: Yaptığım yorumlar tamamen şahsıma aittir. Hiçbir şekilde Türkiye İstatistik Kurumu’nu bağlamamaktadır.