Her yıl Kürt Edebiyatı’nın önemli bir şahsiyeti adına sempozyumlar düzenleyen ve Kürtçe’nin akademik anlamdaki çalışmalarına önemli katkılar sunan Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Yaşayan Diller Enstitüsü Türkiye’den ve farklı ülkelerden birçok ismin buluşacağı bir sempozyumun startını daha veriyor.
BİRÇOK AKADEMİSYEN VAN’DA BULUŞACAK
Bu yıl 5’incisi düzenlenecek olan Uluslararası Kurdiyat Sempozyumu için hazırlıklarını tamamlayan Van YYÜ, Yaşayan Diller Enstitüsü, bir süredir hazırlıklarını sürdürdüğü sempozyuma ev sahipliği yapmaya hazır. Molla Mahmûd-i Bayezîdî & August Jaba ve Mirası (Mela Mehmûdê Bazîdî & August Jaba û Mîrasa Wan) başlıklı sempozyum 30-31 Mayıs tarihleri arasında gerçekleşecek.
30 Mayıs 2024 Perşembe günü saat 09.00’da Van Yüzüncü Yıl Üniversidesi, Prof. Dr Cengiç Andiç Kültür Merkezi’nde açılış töreni yapılacak olan sempozyumda üniversiteden ve kentten isimler de yer alacak. Sempozyum düzenleme kurulu başkanlığını Doç. Dr. Yakup Aykaç’ın yaptığı sempozyumda Yaşayan Diller Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Abdulhadi Timurtaş, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Hamdullah Şevli, Mardin Artuklu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Abdurrahman Adak ve şeref konuğu olarak Ziya Avcı konuşmalar gerçekleştirecek. İki gün boyunca gerçekleşecek sempozyumda farklı ülkelerden ve üniversitelerden akademisyenler iki şahsiyet ile ilgili tebliğler sunacak.
MOLLA MAHMÛD-İ BAYEZÎDÎ KİMDİR?
Molla Mahmûd-i Bayezîdî, 1797-1863(?) yılları arasında bugünkü adıyla Ağrı’nın Doğubeyazıt ilçesinde dünyaya gelmiştir. Kendisi ilk eğitimini Bazîd’teki medreselerde alan Mela Mehmûd bir dönem Tebriz’de eğitimine devam etmiştir. Yaşadığı yıllarda bölgenin önemli alimleri arasında gösterilmiştir. Molla Mahmûd’un yaşadığı dönem genel itibariyle Osmanlı-Rus savaşlarına gebe olduğundan ve bu savaşların yaşandığı bölgelerin merkezinin Doğubeyazıt eksenli olmasından dolayı adı Rus arşivlerinde, bölgeyi ziyaret eden seyyahların seyahatnamelerinde ve Osmanlı kayıtlarında adı çokça zikredilmiştir. Bir dönem, sözkonu savaşlardan ötürü Erzurum’a yerleşmiş ve geçimini Arapça, Farsça, Kürtçe ve Osmanlıca çevirilerle sağlamaya çalışmıştır.
ALEKSANDRE AUGUST JABA KİMDİR?
Aleksandre August Jaba (1801-1894) aslen Polonyalıdır. Kendisi 1824 yılında Polonya’nın Vilensky şehrinin üniversitesinde Şarkiyat bölümünü okur ve sonradan kazandığı bir burs sayesinde Polonya devleti tarafından Rusya’nın Petersburg üniversitesine gönderilir. Burada oryantalizm alanında eğitim görür ve ayrıca Osmanlıca, Arapça ve Farsça dillerinde uzmanlaşmaya çalışır. Üniversite yıllarının ardından Rusya’nın Osmanlı Devleti içerisindeki temsilcilik ve konsolosluklarında Rusça-Osmanlıca tercümanı olarak göreve başlar. Kariyerinde katiplik, müdürlük, konsolos ve başkonsolos sıfatlarıyla Yafe/Telaviv, İzmir, Selanik ve Erzurum gibi bölgelerde çalışır ve 1866 yılında emekli olarak İzmir’e yerleşir ve burada vefat eder. Jaba, Erzurum’da başkonsolos olarak çalıştığı yıllarda (1848-1866) Rusya’daki şarkiyatçılık bölümlerinin İrani milletler üzerine çeşitli dilbilimsel, etnografik, folklorik ve antropolojik çalışmalar başlatmasından dolayı bölgedeki temsilcilerden materyal tedariki konusunda yardım ister. A. Jaba da o dönem Erzurum’dayken yolu bir şekilde Mela Mehmûdê Bazîdî ile kesişir, kendisinden bu konu da yardım talep eder. Molla Mahmûd-i Bayezîdî ve Aleksandre Jaba’nın ilişkisi resmi bir ilişkiden öte, öğrenci-hoca ilişkisine döner. Molla Mahmûd, Jaba’nın seyda/hocası olur ve ona Kürtçe öğretir. İkilinin dostluğu neticesinde, Jaba’nın teklifleri çerçevesinde Molla Mahmûd-i Bayezîdî, Kürtler hakkında çeşitli konularda risaleler yazar ki bu kitaplar Klasik Kürt Edebiyatı, Kürt Folkloru, Kürt hikayeleri ve şarkıları, Farsça ve Arapçadan Kürtçeye çeviri örnekleri, Kürtlerin gelenek ve görenekleri ile ilgili konuları kapsamaktadır. Elbette bütün bu kaynakları Molla Mahmûd-i Bayezîdî tek başına derlememiştir. Kendisi Hakkari, Müküs, Hizan, Doğubeyazıt gibi yerlerde yaşayan yaklaşık olarak on bir imam ve alim arkadaşından yardım istemiştir. A. Jaba da kendisine gelen bütün bu eserleri dönemin Rusya İmparatorluğunun başkenti olan St. Petersburg Üniversitesine göndermiş, bazılarını ise kitap şeklinde (örneğin Kürtçe-Fransızca Sözlük) Avrupa’da yayınlamıştır. St. Petersburg’da bulunan sözkonusu elyazmalar Aleksandre Jaba’nın adına özel bir koleksiyon şeklinde koruma altına alınmıştır. Mela Mehmûdê Bazîdî ve Aleksandre Jaba öncülüğünde Rusya’da oluşturulan elyazma arşiv bugün dijital ortama aktarılmış ve tamamı 54 klasör içerinde bulunan Kürtçe ağırlıklı olmak üzere Arapça, Farsça ve Osmanlıca elyazmalar araştırmacıların hizmetine sunulmuştur. Fakat bu elyazma arşiv üzerine yeterinde çalışma yapılmamış, akademi dünyasına kazandırılmamıştır. Bu çerçevede Molla Mahmûd-i Bayezîdî ve Aleksandre Jaba’nın bizlere bırakmış oldukları zengin elyazma mirası, birinci el kaynak olmasının yanısıra, konu yönüyle üzerinde yüzlerce çalışmaya sahiplik yapacak kadar zengin ve orijinal bir içeriğe sahiptir.
