Van’ın tarihini ve kültürünü yansıtan yapılardan olan Van’ın kerpiç evleri 1900’lü yılların başında yoğun olarak Van Kalesi’nin doğusunda yer alıyordu. Zaman içerisinde artan göçler, yapısal değişiklikler ve birçok sebep ile sahipsiz kalan bu yapılar da yıkılmaya başladı. 2011 yılında Van’da meydana gelen depremlerin ardından Van’ın tarihi evlerinin büyük çoğunluğu yıkılırken geriye çok az bir yapı kaldı. Sayısı bir elin parmaklarını geçmeyecek kadar az kalan kerpiç ev geleneği devam edilmezken kentte bu yapıların çoğundan geriye yıkık duvarlar kaldı. Birçoğu yıkılıp yerine modern siteler dikilen kerpiç evlerle birlikte bir anlamda kentin hafızasının izleri de silinirken, sık sık restore edilip korunması için çağrı yapılan evlerle ilgili Şehrivan’a açıklama yapan Mimarlar Odası Van Şube Başkanı Ahmet Ortakçı bu yapıların restore edilip Van’ın tarihine, kültürüne, turizmine kazandırılması gerektiğini dile getirdi.
BAŞKAN ORTAKÇI: KERPİÇ YAŞADIĞIMIZ COĞRAFYADA EN FAZLA KULLANILAN YAPI MALZEMESİ
Başkan Ortakçı, kerpicin tarihsel sürecini dile getirerek, “İnsanoğlu yerleşik hayata geçtiği günden bu yana barınma sorununu ortadan kaldırmak için sürekli bir arayış içerisine girdi. Bunun için doğada bulduğu malzemelerle kendine bir barınak oluşturdu. Bunun için ya taş, ya ahşap, ya da toprağı kullandı. Baktığımız zaman toprağa ulaşmak daha kolaydı ve zaman içerisinde kerpiç dediğimiz yapı malzemesi ortaya çıktı. Tarihsel sürece baktığımız zaman kerpiç yaşadığımız coğrafyada da en fazla kullanılan yapı malzemesidir. Bunu tarihi yapılara baktığımız zaman kalelerde en çokta sivil mimaride görüyoruz. Hem ekonomik koşullardan dolayı hem de ulaşılabilirliği çok rahat olduğu için ciddi avantajlar sağlıyor, aynı zamanda konforlu bir yapı malzemesidir” dedi.
“KERPİCİN AVANTAJLARI OLDUĞU KADAR DA DEZAVANTAJLARI VAR”
Kerpicin sürekli bakım isteyen bir yapı malzemesi olduğunu belirten Ortakçı, “Kerpiç, kışın sıcak yazın serin tutma özelliği bakımından ekolojik bir malzemedir. Hava almasından dolayı ortamın rutubet almasını da engelliyor. Kerpiç avantajlı bir malzeme olmasının yanı sıra dezavantajlıdır da. Dezavantajları daha fazladır. Sürekli bakıma muhtaç bir malzeme olmasının yanı sıra iklim şartlarına karşı dayanıklı olmaması da en büyük dezavantajıdır. Diyarbakır’da gördüğümüz geleneksel mimarideki gibi taş değil. Bitlis evlerinde, Kars ve Erzurum’da gördüğümüz geleneksel yapı malzemesi olan taş kadar dayanıklı değil” ifadelerini kullandı.
KERPİÇ YAPILAR ZAMANA DİRENEMEDİ!
Başkan Ortakçı, kerpiç yapıların zaman içerisinde yok olmaya başladığını aktararak, “Sürekli bakım gerektiren bir malzeme. Kerpiç uzun bir süreç sonunda elde ediliyor. Doğru toprak ile samanı karıştırmak, bekletmek, kalıplara hazırlamak kurutmak ve sahaya taşımak zaman istiyor. Bu yüzden de hızlı inşaat tekniklerine yönelmeler oldu. Statik hesapları da farklı olduğu için yüksek katlı yapılaşmalara yönelim arttıktan sonra kerpiç yapılar zaman içerisinde yok olmaya başladı” diye konuştu.
VAN’DA YOK DENECEK KADAR AZ KERPİÇ EV KALDI!
Van’da kerpiç evlerin yok olmasına dikkat çeken Ortakçı şunları söyledi: “Van’da yaşanabilir durumda olan kerpiç ev yok denecek kadar az. Tarihi Van kentinde 1915’te yaşanan savaştan ve sonrasındaki doğal afetlerden dolayı bu yapılar tamamen yok oldu. Artık bu yapıların izlerini Van’da görmek bile imkânsız hale geldi. Elimizde resimler ve gravürler kaldı maalesef. Şu an Eski Van Şehri’nde bir restorasyon çalışması var ancak orada bulunan cami vb. yapılar restore ediliyor. Bölgeyi tamamıyla ortaya çıkarmak restore etmek için çok ciddi anlamda bütçe ve zaman gerekecek. Çok daha öncesinden orayı korumamız gerekiyordu. O bölgeyi restorasyon çalışmaları ile tekrar canlandırmalı ve turizme kazandırmalıyız.”
“VAN KERPİÇ EVLERİN YOK OLMASIYLA TARİHİNİ VE KÜLTÜRÜNÜ DE KAYBEDİYOR”
Van’daki tarihi yapıların yok olmasıyla tarihini ve kültürünü de kaybettiğinin altını çizen Ortakçı, “Kent merkezinde ise çok az sayıda kalan evler de 2011 yılında yaşanan depremlerle birlikte yok oldu. Van bu şekilde geleneksel tarihini dokuyu ve kültürünü de kaybetmiş oluyor. Bildiğim kadarıyla Çalık Sokak’ta bir tane ev var. Özel mülkiyet içerisinde sanırım, tescilli değil, hemen yanında da yıkılmaya yüz tutmuş iki katlı bir yapı var, gerekli önlemler alınmazsa birkaç yıl içinde o da yok olacak. Bizim bilmediğimiz yapılar da mutlaka vardır. Bir an önce tespit edilip korunması, uygun olanların restore edilmesi lazım. Çünkü tarihi yapıların korunması, kültürel mirasın sürdürülebilir olması açısından önemlidir. Kalecik’te bu kerpiç yapıların örnekleri yapıldı. Van Kalesi’nin giriş kısmında da Geleneksel Van Evi yapıldı. Ancak bu yapılar kilitli bir şekilde duruyor. İçini görmek nerdeyse imkânsız gibi. Bu yapıların açılması ve turizme kazandırılmak gerekiyor” dedi.
ORTAKÇI’DAN VAN’DAKİ KERPİÇ EVLER İÇİN ÇAĞRI!
Kerpiç evlerin restore edilip Van’ın tarihine ve turizmine kazandırılması gerektiğini dile getiren Ortakçı sözlerini şöyle tamamladı: “Ne yazık ki kent koruma amaçlı imar planının hazırlanmaması, tespit ve tescilin yetersizliği de bu yapıların yok olma sürecini hızlandırdı. İlgili kurumların sahada gerekli incelemeleri yaparak bu yapıları tespit ederek özel mülkiyet içerisinde olanları kamulaştırılması lazım. Restorasyon ve restitüsyon çalışmalarıyla bu yapılar bir kent arşivi binası, kültür yapısı, müze yapısı, eğitim yapısı olarak değerlendirebilmeli. Bu yapılar Van’ın tarihine, kültürüne, turizmine kazandırılmalıdır.”
