VAN'IN GÖÇ SORUNU

2016 yılına ait nüfus ve göç rakamları TÜİK tarafından kamuoyuna duyuruldu. Buna göre, Van’ın nüfusu 2015 yılında 1 milyon 96 bin 397 iken, 2016 yılında yalnızca 3 bin 793 kişi artışla 1 milyon 100 bin 190 kişi oldu.

Tablo-1’de son beş yıl içerisinde Van’ın nüfusundaki değişim görülüyor. Tabloya bakıldığında, son yıllarda Van’ın nüfus artışında çok hızlı bir düşüş yaşanıyor. Yıllar itibariyle ortanca yaşın düzenli bir artış içerisinde olduğu, dolayısıyla Van’ın nüfusunun yaşlandığı görülüyor.

Tablo 1. Yıllara göre Van'ın nüfus değişimi

Tablo-2’de Van’ın doğum ve ölüm istatistikleri yer alıyor. Bu verilere bakıldığında, her yıl Van’da ortalama 28-30 bin kişi dünyaya gelirken 3 500 kişi vefat ediyor. Dolayısıyla, göç olgusu göz ardı edildiğinde, Van’ın nüfusunun her yıl ortalama 25 bin kişi artması beklenir.

Tablo 2. Van'ın doğum ve ölüm istatistikleri

Şimdi de Van’ın Ülke içi göç verilerine göz atalım (Dış göç istatistikleri güncel veri bulunmadığı için bu yazının dışında tutuldu). Tablo-3’te Van’da son 9 yılda gerçekleşen göç istatistikleri yer alıyor. Burada net göç, alınan göçten verilen göçün çıkartılmasıyla elde ediliyor. Net göçün eksi (-) olması, net olarak göç verildiğini gösteriyor. Net göç hızı ise, bin nüfus başına düşen net göç sayısını ifade ediyor. Tabloya bakıldığında, depremin yaşandığı 2011 yılında Van’dan net olarak elli bine yakın kişinin ayrıldığı görülüyor. Van ili -2012 yılı haricinde- hem deprem öncesi hem de deprem sonrasında net göç veren bir il olmuş. Depremin ertesi yılı olan 2012 yılında Van 3 364 kişi net göç almış. Yani, Van’dan ayrılan kişilerin bir kısmı geri dönmüş. Daha sonra tekrar net göç verilmeye devam edilmiş. Ancak, özellikle son üç yılda verilen net göç sayısı önceki yıllara göre ikiye katlamış görünüyor.

Tablo 3. Van ili göç istatistikleri (2008-2016)

2014 yılında, Erzurum’dan (-17 215 kişi) sonra en çok net göç veren il Van olurken, 2015 yılında verdiği net göç sayısı Erzurum’u geçmiş, ancak Diyarbakır’ın (-19 901 kişi) verdiği net göç de arttığı için Diyarbakır’dan sonra en çok net göç veren il olmuştur. 2016 yılına gelindiğinde, Van’ın verdiği net göç (-20 133 kişi) Erzurum’un (-9 383 kişi) ve Diyarbakır’ın (-16 427 kişi) verdiği net göçü de aşmıştır. Ancak, bu defa son 8 yıldır hiç net göç vermeyen İstanbul ili -71 307 kişi ile en çok net göç veren il olmuştur. Van ili İstanbul’dan sonra en çok göç veren il olmuştur. Dolayısıyla, son üç yıldır en çok net göç veren ikinci il Van olurken, birinciler hep değişmiştir. 2016 yılına gelindiğinde, Erzurum’un ve Diyarbakır’ın verdiği net göçü sollayan Van ili, Doğu ve Güneydoğu’nun en çok göç veren ili olmuştur.

 Grafik 1. Doğu'dan seçilmiş üç ilin verdiği net göç sayıları

Peki, Van ili hangi illerden göç alıp, hangi illere göç veriyor? 2016 yılında Van’ın net göç aldığı ve net göç verdiği illeri belirleyerek Tablo-4’de görülüyor. Buna göre, Van ili özellikle Hakkâri’den net göç almakta ve İstanbul, Ankara, Kocaeli, Tekirdağ ve Bursa gibi gelişmiş batı illerine net göç vermektedir. Burada önceki yıllardaki durum gösterilmedi. Ancak, tablo önceki yıllarda da pek farklı değil. Van ili Hakkâri’den ve biraz da diğer komşu illerden net göç alıyor ve gelişmiş batı illerine net göç veriyor.

Tablo 4. Van ilinin 2016 yılında net göç alıp verdiği ilk beş il

Son olarak, göç eden nüfusun yaş aralığına, cinsiyetine ve eğitim durumuna değinelim. 

Yaş grupları bazında bakıldığında, Van’ın aldığı ve verdiği göçün yarısını 15-29 yaş grubu oluşturuyor. Van’ın büyük miktarlarda net göç veren bir il olduğu akla geldiğinde, Van’da yaşayan çalışma çağındaki genç nüfusun göç yoluyla kaybedildiği şeklinde yorum yapılabilir.

Van’ın 2015 yılında aldığı göçün yüzde 50,5’ini, verdiği göçün ise yüzde 52,2’sini erkekler oluşturmuş. Alınan göçten verilen göç çıkarıldığında ise, toplam verilen net göçün yüzde 55,5’ini erkekler, yüzde 44,5’ini bayanlar oluşturuyor. Dolayısıyla, Van net göç verirken daha çok erkek nüfusunu kaybediyor.

Eğitim durumuna göre bakıldığında, Van’ın 2015 yılında aldığı göçün yüzde 32,2’sini yüksekokul veya fakülte mezunları, yüzde 23,8’ini lise ve dengi okul mezunları ve yüzde 42,1’ini ortaokul ve altı mezuniyete sahip kişiler oluşturmuş. Van’ın 2015 yılında verdiği göçün ise, yüzde 21,6’sını lise ve dengi okul mezunu, yüzde 19,7’sini yüksekokul veya fakülte mezunları ve yüzde 56,6’sını ortaokul ve altı mezuniyete sahip kişiler oluşturmuş.

Tablo 5. 2015 yılında eğitim düzeyine göre Van’ın net göç istatistikleri (6+ yaş)

Tablo-5’te Van’ın 6+ yaş fertlerde eğitim düzeyine göre 2015 yılı net göç istatistikleri yer alıyor. Bu tabloya bakıldığında ortaya ilginç bir tespit çıkıyor: 2015 yılında verilen net göçün yüzde 28,3’ünü okuma-yazma bilen fakat bir okul bitirmeyenler, yüzde 24’ünü ilköğretim mezunları, yüzde 19,8’ini ilkokul mezunları ve yüzde 17,4’ünü lise ve dengi okul mezunları oluşturuyor. Sonuçta, verilen net göçün yüzde 84’ünü ortaokul ve altı eğitim düzeyine sahip kişiler oluşturmuş. Buradan, alınan göçün eğitim düzeyinin verilen göçün eğitim düzeyine göre daha yüksek olduğu; dolayısıyla, verilen net göç ile eğitim düzeyi görece düşük olan kişilerin Van’dan ayrıldığı sonucu çıkıyor. Dikkatli bakılınca, 2015 yılında sadece 545 kişi ile yüksekokul veya fakülte mezunu kadın sayısında net göç alındığı görülüyor.

Sonuç olarak; doğum oranları ölüm oranlarından oldukça yüksek olan ve bundan dolayı nüfusu yılda 25 bin kişi artması gereken Van’da, verilen net göç sayılarının 20 binlere ulaşmasıyla nüfus artışı durma noktasına gelmiş bulunuyor. Peki, Van neden göç veriyor? Van’ın verdiği net göç neden sürekli artıyor? Eldeki mevcut verilerle bu soruların cevabını vermek güç görünüyor. 2011 yılında yapılan Nüfus ve Konut Araştırması sonuçlarına göre, göçün en önemli nedeni kabaca yüzde 50’lik oranla iş aramak/bulmak veya işyeri değiştirmek. Daha sonra, yaklaşık yüzde 25’lik bir oranla eğitim sebebi geliyor. Van’ın verdiği göç için işle ve eğitimle ilgili sebepler muhtemelen önemli bir yere sahiptir. Ancak, verilen net göçteki hızlı artışı sadece bu sebeplerle açıklamak doğru olmayabilir. Verilen göçün ana sebebi güvenlik sorunları olsaydı, 2016 yılında Van’ın verdiği net göçün Diyarbakır’ın verdiği net göçü aşmaması beklenirdi. Hal böyleyken, güvenlik sebeplerinin de bu göçü açıklamakta yeterli olmadığını düşünüyorum. O nedenle, Van’ın aldığı ve verdiği göçün sebeplerinin özel olarak araştırılması gerektiğine inanıyorum. Göçün sebepleri ve etki düzeyleri bilinmeden, verilen göçü durduracak politikalar üretmekte yetersiz kalınabileceği kanısındayım.  Son söz olarak, Van’ın göç olgusunu araştırmanın bir keyfiyet olmaktan çıktığını, bir zorunluluk haline geldiğini söylemek istiyorum.

Özer COŞĞUN

Not: Yaptığım yorumlar tamamen şahsıma ait olup, hiçbir kurum veya kuruluşu bağlamamaktadır.