Van YYÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Abdulaziz Kardaş, kente dair bir önemli bilgi daha paylaştı. Kardaş, 8 Mayıs 1929 tarihinde 50 bin lira sermaye ile idare merkezi Van olan ‘Van Millî İktisat Bankası’ kurulduğunu açıkladı. Daha önce de 1896 yılında Şakir Paşa döneminde Van’da petrol arama faaliyetlerinin sürdüğünü ve Rusların kentten petrol çıkardığı yönündeki araştırmaları ile dikkat çeken Kardaş, tozlu raflardaki kaynaklardan edindiği banka bilgilerini de ilk kez Şehrivan aracılığı ile paylaştı.
BİLGİ VE BELGELER GEÇMİŞE IŞIK TUTTU
Binlerce yıl önce dünyada ilk olacak örnekte kent modellerinin kurulduğu, alt yapı ve sulama sistemlerinin oluşturulduğu, yüzlerce yıl önce 7 ayrı konsolosluğun birçok yabancı okulun bulunduğu, kentte ulaşımı sağlamak için tramvay projelerinin çizildiği Van şehri ile ilgili her gün yeni bir bilgi ve bulguya ulaşılmaya devam ediyor. Arkeolojik kazılarla tarihsel süreçteki önemi her geçen gün daha da güçlenen Van ile ilgili arşiv belgeleri de çok önemli bilgiler sunuyor. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Abdulaziz Kardaş, kentin tarihine katkı sunacak bilgi ve belgeler ile geçmişe ışık tuttu.
KARDAŞ: CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA VAN KENDİ BANKASINI KURDU
Van’ın ilk yerel bankası ile ilgili çarpıcı bir çalışmaya imza atan Kardaş, o çalışmanın kapsamında yer alan önemli bilgi ve belgeleri Şehrivan aracılığı ile paylaştı. Cumhuriyetin ilk yıllarında ekonominin ve yerel sermayenin güçlenmesi için gereken para ve kredilerin sağlanması amacıyla milli bankacılık hareketleri desteklendiğini ifade eden Kardaş, bu süreçte Van’ın da bir banka kuran iller arasında yer aldığını söyledi. Van başta olmak üzere çevre illerin de önde gelen tüccar ve esnaflarının büyük bir dayanışmasıyla 8 Mayıs 1929 tarihinde 50 bin lira sermaye ile idare merkezi Van olan ‘Van Millî İktisat Bankası’ kurulduğu bilgisini paylaşan Kardaş, aradan geçen yüz yıla yakın bir zaman içerisinde bu vizyonun uzağında kalan Van kenti için bir de öneride bulunarak kentin önde gelen iş insanlarının aynı dayanışma ruhuyla yeniden bu bankayı kurabileceklerini dile getirdi.
İŞTE VAN’DAKİ O BANKANIN KURULUŞ HİKAYESİ…
Kardaş, milli bankaların doğuşuyla ilgili bilgi vererek, “Bankacılık sisteminin temelleri çok eski tarihlere dayanıyor ama birebir banka diyemiyoruz. Dolayısıyla bu dönemde genelde para ve kredi ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla birtakım girişimler oldu. Osmanlı Devleti’ne baktığımızda Tanzimat’a kadar normal bir banka görünümü yok ama banka işlemlerine yakın işlemler yapan sarraflar var. Daha sonra bankerler oluyor. Bu şekilde bir yapı ortaya çıkıyor. Bunun bankacılık sistemine evrilmesi Tanzimat’tan sonradır. Millî bankaların doğuşu daha çok Osmanlı Devleti’nin son döneminde yani İttihat ve Terakki Fırkası’nın döneminde olduğunu görüyoruz. Özellikle İttihat ve Terakki Fırkası’nın o zamanki büyük devletlerin, büyük güçlerin iktisadi baskılarına boğun eğmemek için II. Meşrutiyet döneminde “intibah-ı iktisadî (iktisadî uyanış)” olarak adlandırılan bir hareket başlamıştı. Balkan savaşları ve özellikle Birinci Dünya Savaşı’nın çetin koşulları içinde daha yoğun ve yaygın bir nitelik kazanmıştır” dedi.
VAN O DÖNEMLERDE DE HEP CANLI BİR KENT İMİŞ…
Birinci Dünya Savaşı döneminde Van’da başlayan Ermeni isyanları ve Mayıs 1915’te gerçekleşen Rus işgaliyle halkın göç etmek zorunda kaldığını aktaran Kardaş, “Osmanlı Devleti’nin son döneminde geçirilen evreler, mücadeleler özellikle Birinci Dünya Savaşı, Millî Mücadele yıllarında yurdun büyük oranda ekonomik yıkıma uğramasına neden olmuştu. İzmir İktisat Kongresi ve yeni devletin iktisadi öncelikleri arasında devlet destekli Millî ülküye sahip yerel bazda bankaların kurulmaya başladığını görüyoruz. Van Millî İktisat Bankası’nın kuruluşu da bu şekilde gerçekleşiyor. Coğrafi özellikleri ve askeri-stratejik konumu nedeniyle tarihte önemli rol oynayan Van’ın, XX. yüzyılın başına kadar çarşı, dükkân ve imalathaneleriyle oldukça canlı bir ticari hayatı bulunmaktaydı. Birinci Dünya Savaşı döneminde vilâyette başlayan Ermeni isyanları ve Mayıs 1915’te gerçekleşen Rus işgaliyle şehir yakılıp yıkılmıştı. Burada yaşayan Müslüman halk memleketinden göç etmek zorunda kalmıştı” ifadelerini kullandı.
VAN’IN İLERİ GELENLERİ ÖNCE BİR FON OLUŞTURUP SONRA DA BANKA KURMUŞ!
Kardaş, Van’ın ilk yerel bankasının kuruluş nedenine değinerek, “Van’ın yeniden toparlanması ve ayağa kalkması çok kolay olmamıştır. Çünkü Birinci Dünya Savaşı’nda sadece Van merkezde 70 bin kişi yaşarken, savaş bittikten sonra 1927’de yapılan nüfus sayımına göre Van’da 6 bin 981 kişi yaşamaktaydı. Van adeta küçük bir köye dönüşüyor. Böyle bir yeri onarmak, kalkındırmak, köy görünümünde olan bu yeri kent konumuna getirmek için birtakım şeylerin gerçekleşmesi lazımdı. Ticaret, madencilik, inşaat faaliyetleri, tarım, hayvancılığın gelişmesi lazımdı. Dolayısıyla bu aşamada fakir ve elinde neredeyse hiçbir şey olmayan halk bu faaliyetleri tek başına yürütemiyordu. Devletin de desteğiyle ve Van’ın ileri gelenleri ile çevre illerin zenginleri bir araya gelip büyük bir dayanışmayla bir fon kuruyorlar. Bunun bir yerel bankaya dönüşmesi için çaba harcıyorlar” diye aktardı.
ESNAFA KREDİ VE DESTEK SAĞLAMAYA ÇALIŞAN BİR BANKA…
Bankanın kuruluş ve kapanma sürecini anlatan Kardaş, “Nihayette çıkarılan Bakanlar Kurulu Kararnamesiyle 50 bin lira sermayeli, 25 yıl müddetle hizmet verebilecek bir banka kurmayı kararlaştırıyorlar. Bunun bütün tüzüğünü, yönetmeliğini hazırlayıp Bakanlar Kurulu’na gönderiyorlar ve 17 Nisan 1929’da Bakanlar Kurulu tarafından kabul ediliyor. Mustafa Kemal Atatürk’ün de imzası var. Bu şekilde Van Millî İktisat Bankası kuruluyor. Banka; esnafa, halka kredi sağlamaya çalışıyor. Ama o dönemde büyük bir dayanışmayı da ön plana çıkarıyor. Düşük bir sermayeyle de kuruluyor. Halk fakir. Bankayı kurmaya teşebbüs edenler taahhüt ettikleri 50 bin liranın sadece 12 bin 500 lirasını buluyorlar. Nüfus az, elde avuçta bir şey yok. Siyasi ve sosyal gelişmeler bankanın taahhüt ettiği sermayeyi temin edememesine neden olmuş ve büyük gayretlerle kurulan banka 18 Mart 1931’de Bakanlar Kurulu kararıyla kapatılıyor” şeklinde konuştu.
İŞTE O BANKAYI KURAN İSİMLERDEN BAZILARI
Kardaş, bankanın kurucularını sıralayarak, “Van Millî İktisat Bankası’nın kurucuları şunlardır: Vanlı Tayyarzade Şükrü ve Tayyarzade Hüsnü ve Tayyarzade Bilâl ve Çilingirzade Mehmet ve Poyazade Abdurrahman ve Çakıcızade Vasıf ve Bitlisli Osman ve Altaylızade Hüsamettin ve Altaylızade Kadir ve Eğinlizade Mustafa Naci ve Mollazade Nuh ve Siirtli Hacı Musazade Hüseyin ve Siirtli Mustafazade Mustafa ve Hakkârilizade Salih ve Amiklizade Süleyman efendilerle Van Özel İdaresi ile Van Memurlar Kooperatif Şirketi. Van Millî İktisat Bankası’nın Vanlı kurucularının çoğunun torunları günümüzde kentin ileri gelenleri arasında yer almaktadır” dedi.
