Son günlerde enflasyondaki artış gündemi yoğun bir şekilde meşgul ediyor. O nedenle, bu yazımda aylar itibariyle fiyatlardaki değişimi incelemeye çalışacağım. Öncelikle bazı tanımlara açıklık getirelim.
Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ ÜFE), belirli bir referans döneminde ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve yurt içine satışa konu olan ürünlerin üretici fiyatlarını zaman içinde karşılaştırarak fiyat değişimlerini ölçen bir fiyat endeksidir. Diğer bir ifadeyle, ürünlerin maliyet fiyatlarındaki değişimi gösteren bir endekstir.
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ise, hanehalklarının tüketimine yönelik, piyasada tüketime konu olan mal ve hizmetlerin fiyatlarının zaman içindeki değişimini ölçen bir endekstir. Halk arasında “enflasyon” adıyla bilinen endeks TÜFE’dir. TÜFE, mal ve hizmetlerin satış fiyatlarındaki değişimi yansıtır.
***
Grafik-1’de 2015 yılı Ocak ayından 2017 Yılı Nisan ayına kadar Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ve Yurtiçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) yıllık değişim oranı sol eksende, Dolar (ABD) kurundaki değişim ise sağ eksende gösterilmiştir.
Grafik-1. TÜFE, Yİ-ÜFE ve Dolar Kurundaki Değişimler
Grafiğe göre, 2016 yılı Eylül ayına kadar TÜFE yıllık yüzde 8 oranı etrafında dalgalanmıştır. Yİ-ÜFE ise yüzde 3’ler civarında iken, 2015 Nisan – 2016 Ocak arasında yüzde 6 civarında seyretmiş; daha sonra düşüşe geçmiş, 2016 yılı Eylül ayında yüzde 1,78 ile dip yapmıştır.
2016 yılı Eylül ayı Yİ-ÜFE için bir kırılma noktası olmuş, bu aydan sonra Yİ-ÜFE hızla yükselişe geçmiş ve 2017 Nisan ayında yüzde 16,37 düzeyinde ulaşmıştır. Üretici fiyat endeksinin yükselişe geçtiği 2016 Ekim ayından tam 2 ay sonra, yani Aralık ayından itibaren de TÜFE yükselişe geçmiştir. 2017 Nisan ayında TÜFE yıllık değişim oranı yüzde 11,87’ye ulaşmıştır. Aralık ayının bir diğer özelliği ise, Yİ-ÜFE’nin TÜFE’yi geçtiği ay olmasıdır.
***
ÜFE ve TÜFE niye arttı?
Peki ne oldu da 2016 Eylül ayından sonra ÜFE, bundan 2 ay sonra da TÜFE artmaya başladı?
Grafiğe dikkatli bakınca, Dolar kurunun da 2016 Eylül ayından itibaren artışa geçtiğini fark ediyoruz. Eylül ayında 3,0 TL olan Dolar, hızla artmaya başlamış, ve 2017 Ocak ayında 3,84 TL ile zirve yapmıştır. Daha sonra Merkez Bankasının faiz oranlarını artırarak müdahale etmesiyle, dolar düşmeye başlamış ve 2017-Nisan sonu itibariyle 3,56 TL olmuştur.
Doların aşağı dönüş yaptığı 2017-Şubat ayından itibaren Yİ-ÜFE’nin artış ivmesinin de yavaşladığı görülüyor.
***
Enflasyona neler sebep olur?
Enflasyonun iki ana sebebi olabilir. Birincisi, talepte meydana gelen artıştır. Üretim miktarı kısa vadede talepte görülen artışı karşılayacak oranda artırılamadığı zaman ilgili ürünlerin fiyatı artar. Ya da, ihracatta meydana gelen artış sonucunda iç talebe yetecek kadar ürün bulunamadığında da fiyatlar artar.
Enflasyona sebep olan diğer husus maliyetlerin artmasıdır. Petrol, doğalgaz gibi girdi fiyatlarındaki artışlar maliyetleri artırır ve ürünün satış fiyatında da artışlara yol açar. Bunun yanında, döviz kurlarındaki artışlar da ithal girdilerin fiyatlarında artışa yol açıp maliyetleri artırırlar.
***
Türkiye’deki enflasyonun kaynağı
Ülkemizde enflasyonda görülen artışın iki önemli sebebi bulunmaktadır. Birincisi, dolar kurundaki artışın maliyetleri artırmasıdır. Maliyet artışlarının öncelikle üretici fiyatlarına yansıyarak, Yİ-ÜFE’yi artırması beklenir. Burada da dolar kurundaki artışla birlikte önce Yİ-ÜFE’nin, akabinde TÜFE’nin arttığını net olarak görüyoruz.
Ülkemizde enflasyonun artışının ikinci önemli kaynağı sebze-meyve fiyatlarındaki artıştır. TÜFE’nin alt endekslerine baktığımızda, 2016-Eylül ayından bu güne 7 ayda sebze fiyatları yüzde 50, balık fiyatları yüzde 30 ve meyve fiyatları yüzde 22 artmıştır. Dolayısıyla gıda fiyatlarındaki artışlar, Türkiye’de enflasyonda son aylarda görülen artışın en önemli bileşenlerinden biridir.
Not: Yaptığım yorumlar tamamen şahsıma ait olup, hiçbir kurum veya kuruluşu bağlamamaktadır.
Kaynaklar:
1- Tüketici Fiyat Endeksi (2003=100), TÜİK. http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=650
2- Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (2003=100), TÜİK. http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1645
3- TCMB Günlük Döviz Kuru Verileri [EVDS-Kurlar-Döviz Kurları (Günlük) (TL dönüşümü yapılmış)-ABD Doları (Satış)], TCMB.
4- Eğilmez, Mahfi, (2017) “Türkiye'deki Enflasyonun Analizi”.
http://www.mahfiegilmez.com/2017/05/turkiyedeki-enflasyonun-analizi.html